Baselgia sogn Gion Battesta Sumvitg
Sumvitg ei buca mo il pli vegl liug dalla pleiv, mobein era dall’entira vischnaunca. El dominava la regiun pervia da sia posiziun geografica e siu diember da populaziun. Avon 300 onns (17avel tschentaner) veva la vischnaunca da Sumvitg, e cun ella il vitg da Sumvitg, ils pli biars habitonts dalla Cadi. Sumvitg veva era la pli veglia baselgia dalla vischnaunca.Sumvitg era buca mo liug principal politic, mobein era center dalla pleiv e suletta sedia digl augsegner e dil caplon. Quella situaziun ha cuzzau tochen 1786. Quei onn ei Surrein, malgrad la gronda resistenza da Sumvitg, vegnius separaus dalla parochiala. Ils 7 d’avrel declara uestg Dionys Rost Surrein sco atgna pleiv, ed il caplon da lezzas uras, Manduc Adam, ei staus igl emprem plevon a Surrein. 1901 suonda Rabius quei exempel. Ils 19 da mars declara uestg Battaglia Rabius sco atgna pleiv. Sco emprem plevon da Rabius ha sur Dr. Gion Cahannes da Dardin pastorau.
La pli veglia notizia da nossa baselgia parochiala a Sumvitg che nus vein anflau denter las scartiras egl archiv dalla pleiv, datescha dil novavel e dieschavel tschentaner. Da lezzas uras fuva la baselgia dedicada a s. Columban e buca a s. Gion Battesta. Las donaziuns ed ils schenghetgs che uestg Tello da Cuera ha giu fatg alla claustra da Mustér da lezs temps, fuvan la plipart gronds beins e possessiuns sin territori da Sumvitg e contuorn. El center da quellas bialas possessiuns schenghegiadas alla claustra, muncava denton aunc ina baselgia. Igl imperatur Carli il Grond, morts 814, ha regalau al successur da Tello, numnadamein agl uestg Constantius, la baselgia da s. Columban, e quel ha regalau vinavon il sanctuari alla claustra.
Igl onn 1284 vegn per l’emprema ga menziunau in augsegner. 1345 sa uestg Udalricus consecrar ina nova baselgia. Mo gia 1431 vegn consecrau ina autra baselgia, la quala era vegnida u renovada ni baghegiada da niev. 1630 han ins disfatg quella baselgia ch’era tenor il meini digl uestg memia pintga, e remplazzau ella entras in baghetg niev, dedicaus a s. Gion Battesta. La consecraziun dalla nova baselgia cun treis altars ha giu liug ils 13 da zercladur 1633. Tenor il protocol da viseta dils 31 d’uost 1643 possedeva il chor in arviul, la nav in plantschiu su da lenn. Las capluttas lateralas muncavan aunc. Il clutger vegl vev’ins laschau al sid dil chor. 1670 eis el vegnius remplazzaus d’in niev encunter mesanotg. Da quei temps ei era la caplutta laterala el nord vegnida baghegiada.
Ils 26 d’avrel 1785 ha in grond barschament destruiu igl intern dalla baselgia ed il tuchiez da siat zenns. Duront la renovaziun survegn la nav in plantschiu su da lattas e da gep. Las capluttas lateralas entadem la nav dateschan da quei temps. 1930 survegn il clutger in niev tuchiez cun sis zenns.
1938 vegn la baselgia renovada ed engrondida. Ins ha renovau la ligiadira, midau la fuorma dil portal e dallas finiastras; la baselgia survegn ina nova stuccatura, ina nov’orgla ed ina nova empora. 1975 ha la pleiv schau installar l’illuminaziun da clutger e baselgia. Duront la renovaziun dil portal dil santeri 1979 decorescha il pictur Aluis Carigiet quel cun maletgs dils quater evangelists. 1983 vegn decidiu da renovar la baselgia.
Descripziun dalla construcziun
Interiur
La baselgia ei drizzada encunter damaun. Ella consista ord ina nav cun duas capluttas lateralas el nord ed ina el sid ed il chor, ch’ei serraus en sin treis varts. La nav ha in plantschiu su en fuorma d’arviul ch’ei construius en gep.
Negina structura da preit ei avon maun. Las capluttas lateralas entadem la nav, nua ch’ils confessiunals secattan oz, ein vegnidas eregidas pli tard che la caplutta gronda cun las reliquias el nord.
Exteriur
Mo il chor ei sustenius da sempels artgs-sparun en fuorma quadrata, la baselgia ha negina structura da preit. Il tetg ei construius en fuorma da siala.
El sid dil chor sesanfla il tischamber cun in arviul a crusch. Il clutger sesanfla el punct, nua che nav e chor seuneschan. La stiva dils zenns ha duas alzadas.
Ella ei accentuada entras curnischs e pilasters ed ei corunada d’ina schlappa.
Quei clutger datescha digl onn 1670.
Ornament
Ella baselgia da s. Gion Battesta sesanflan quater altars en lenn.
Igl altar grond
El ei construius ord trei péra petgas, dallas qualas dua péra ein petgas sturschidas e la tiarza pilasters. Sur las travs ch’ein sligiadas si enamiez digl altar sesaulza in culmar cun ina columba el tschüppi da radis. Sisura penda igl egl da Diu el trianghel sco simbol dalla Trinitad. Davon ils pilasters amiez ein las figuras da s. Margareta e s. Maria Madleina, sil culmar denter plirs aunghels ein s. Gion Nepomuc e s. Flurin. Il maletg digl altar muossa la mumma da Diu sco Immaculata ed era s. Gion Battesta e s. Andriu. Igl altar ei vegnius reconstruius suenter igl incendi da 1785, mo sut integraziun d’elements d’in auter altar (da ca. 1720). Il tabernachel ha la fuorma d’in tempel cun petgas strubiadas. Dretg e seniester digl altar ein las statuas da s. Leci e s. Martin.
lls dus altars laterals
Els stattan traversal els cantuns spel chor e possedan il medem sistem da construcziun sco igl altar grond. Mo muort lur posiziun da cantun muossan els plitost ina formaziun concava. Ultra da quei san ins buca surveser l’influenza dil rococo vid igl ornament.
– figuras digl altar el nord:
giudem s. Dumeni e s. Catrina da Siena ed il maletg che muossa la regina dil s. Rusari; ella nischa dil culmar s. Anna cun Maria, dasperas s. Ursula e s. Barla.
– figuras digl altar el sid:
enstagl d’in maletg in relief ault da Diu Bab, termettend il s. Spert en fuorma da columba, circumdaus d’ina gloriola dad aunghels; davon ils pilasters las figuras da s. Benedetg e s. Sigisbert cun in model dalla baselgia claustrala da Muster; ella nischa dil culmar s. Placi, dasperas s. Pieder e s.Paul.
Igl altar dalla caplutta laterala el nord
El ei construius en fuorma da rococo sco ina vitrina cun pliras nischas, en las qualas las reliquias sesanflan. Lu era sculpturas da dus sogns uestgs, d’in apiestel e d’in pader, da s. Benedetg, s. Gion Battesta, s. Mattias, ina sontga e s. Cristina sisum igl altar.
La scantschala
La scantschala datescha da 1785 ed ei construida en fuorma d’ornament da rococo. Suandontas figuras ein presentadas: ils quater evangelists e sco relief ault il tschut da Diu – sil tschiel dalla scantschala Moses cun las tablas dils diesch condaments.
lls confessiunals
Avon 1938 sesanflavan cheu dus altars, ch’ins ha per part duvrau per ereger ils confessiunals: per exempel in pér petgas e figuras (dus sogns minorits, s. Gion igl evangelist e s. Giusep).
Il tuchiez
Il zenn grond (tun A, peisa 4048 kg)
Dedicaus a s. Gion Battesta
Inscripziun: «Jeu clomel ils vivs tier il Segner, cumpognel ils morts tier Niessegner, annunziel a vus vossas fiastas e tegnel naven las tempiastas». Sut il maletg da s. Gion Battesta: «Ti patrun da quest sogn tempel, tia vet’ei nies exempel»
2. zenn (tun H, peisa 2940 kg)
Dedicaus a s. Mudest
Inscripziun: «Ti has gidau ils perdavons, o gid’er nus e nos affons.»
3. zenn (tun D, peisa 1670 kg)
Dedicaus a Nossadunna l’Immaculata.
Inscripziun: «O migeivla mumma mia, lai mei mai fallir la via»
4. zenn (tun Fis, peisa 876 kg)
Dedicaus a s. Antoni.
Inscripziun: «Urbesch’a nus agid, per arrivar tier il salit»
5. zenn (tun A, peisa 509 kg)
Dedicaus a s. Benedetg.
Inscripziun: «Tia biala mort, seigi nossa sort»
6. zenn (tun H, peisa 379 kg)
Dedicaus agl aunghel pertgirader.
Inscripziun: «Ti bien aunghel pertgirader, meina nus tier il Salvader»
Ils zenns ein vegni culai igl onn 1930.
Fontauna: Baselgias e capluttas, spirituals, fraters e soras dalla pleiv da Sumvitg/Giohen e Bernard Bearth, text; Bernard Bearth, fotografias; Ediziuns Desertina, Mustér 1984
Dapli: Sumvitg